ÇEÇENİSTAN VE COĞRAFİ KONUMU

ÇEÇENİSTAN VE COĞRAFİ KONUMU

Sovyetler Birliği döneminde Çeçen-İnguş Otonom Cumhuriyeti, (9 Kasım 1991’de bağımsızlkığını ilan ederek Çeçenistan Cumhuriyeti) adını alan bu ülke, 5 Aralık 1936 tarihinde kurulmuştur. Ancak II. Dünya Savaşında Çeçenler ve İnguşlar, Almanlarla işbirliği yaptıkları gerekçesi ile sürgün edilerek Cumhuriyet ortadan kaldırılmış, 9 Ocak 1957’de yeniden kurulmasına izin verilmiştir.
Kuzeyde Rusya Federasyonu’nun Stavropol Eyaleti (kray), kuzeydoğu ve doğuda Dağıstan Özerk Cumhuriyet, güneyde Gürcistan Cumhuriyeti ile çevrilmiştir. Yüzölçümü 19.300 km2, nüfusu bugün itibariyle 1.300.000 civarındadır. Sınırları içinde 3 şehir ve 3 şehir tipinde yerleşim merkezi vardır. Başkenti Grozni (eski adı Sunjkhala, yeni adı Caharkale’dir)’dir

Kuzey Kafkasya’’nın güneydoğu bölümünde bulunan Çeçenistan Cumhuriyeti, Kafkas Sıradağlarının kuzey etekleriyle Terek Düzlüğü’nün (Nogay Stepi) güney kesimini kaplamaktadır. Güney sınırlarında bulunan Tebulos-Mta Dağının yüksekliği 4.494 metredir. Bu dağ kil şistleriyle, porfirit ve diyabaz intruzyonlarından oluşmuşturç Terek Dağları ile Terek Irmağı üzerinde Tereküstü Düzlüğü uzanır. Cumhuriyetin kuzey bölümü Terek Düzlüğü içindedir.

Yer altı servetleri bakımından Çeçenistan Cumhuriyeti oldukça zengindir. Petrol ve yer altı gazlarına hemen hemen her yerde rastlanır. Maden suyu kaynakları çoktur. Yapı gereçleri (kireç taşı, marn, alçı, kuvars kumu, kil) de boldur.
İklim bakımından Çeçenistan Cumhuriyeti büyük bir değişiklik gösterir. Kuzey bölümünde kara iklimi hakimdir. Yazlar sıcak olup uzun surer. (Temmuz ayı sıcaklık ortalaması 25,5 C, Ocak ayı ortalaması ise –4 C). Kışlar ılık olup fazla kar yağmaz. Yeşillik süresi (vegetation) 233 gündür. Yıllık yağış tutarı 600-700 mm, yeşillik süresi 220-224 gündür.
Akarsuları Cumhuriyeti doğu-batı doğrultusunda kesen Terek Irmağı havzasına bağlıdır. Ayrıca Terek’in büyük bir kolu olan Sunja anılabilir. Sunja birçok kolların birleşmesinden meydana gelir. En büyük kolları buzul sularıyla beslenen Assa ve Argun Irmaklarıdır. Irmaklar önemli hidroenerjiye sahiptir. Akarsulardan sulama işlerinde de faydalanılır. Düzlüklerde ve dağlarda göller vardır. En büyük gölü ülkenin güneydoğu ucundaki Kezenoyam’dır.
Terek Düzlüğünde verimli topraklar yanında kunluklar da vardır. Terek ve Sunja ırmakları çernozyomla kaplıdır. Çeçen düzlüğünde çerezyomla örtülü yerlerden başka, vadilerde alüvyonlara da rastlanmaktadır.
Bitki örtüsü bu toprak durumuna bağlıdır. Terek düzlüğünün güney kesimi ekime elverişlidir. Kuzey kesimi ise kumlu bir yarı çöl konumundadır. Terek vadisinde çayır bitkileri hakimdir. Terek düzlüğü ekim yapmaya da elverişlidir. Dağlık bölgelerde 1600-2000 metre arasında geniş yapraklı ormanlar (ak gürgen gibi) yer alır. 1600-2000 metre den sonra ise alp çayırları yetişir. Dağ ormanlarında yaşayan hayvanlar arasında boz ayı, kurt, tilki, yaban domuzu, Kafkas orman kedisi vardır. Kuşlar arasında sülün ve bıldırcın önemli yer tutar. Terek düzlüğünde kemirgenler (tavşan, tarla faresi ve sürüngenler yaygındır. Bunlardan başka çakal, karsak gibi hayvanlara da rastlanır. Çeçenistanın büyük şehirleri Grazni (Caharkale, Gudermes, Malgobek’tir. Özellikler bağımsızlık ilanından sonar Rus nüfusunda azalma olmuştur. Çeçenistan eski Sovyetlerin en eski ve en büyük petrol bölgelerinden biridir. Bu bakımdan petrol endüstrisi gelişmiştir. Bundan başka, enerji kaynakları da işletilmektedir. Kimya, makine, maden ve besin endüstrisi de anılmaya değer.

ÇEÇEN - İNGUŞLAR KİMDİR?

Ana yurtları, Vladikafkas'ın doğusuna düşen ve Terek Nehri'nin kolları olan Sunja ve Argun'un suladığı bölgedir. Kuzeyde Terek Nehri'ne, doğuda Andi Koysu ve Argun ırmaklarının arasındaki arazinin ortalarına kadar yayılırlar. Güneyde Gürcülerle irtibatları vardır. Batıda Daryal Geçidi ve daha güneye doğru Osetlerle komşudurlar. Doğuda ise Avarlar ve Andiler bulunur.
Genel olarak Çeçen-İnguşlar Kafkasya'nın stratejik önemi en büyük noktalarından birine sahiptirler. Doğu Kafkasya ve Batı Kafkasya arasında irtibatı korumak veya sağlamak için Kabartayların sahip oldukları avantajı onlar da ellerinde bulundururlar. Yurtları sarp, dağlık ve ormanlıktır. Ayrıca son derece savaşçıdırlar. Bilhassa arazi şartlarından yararlanarak Rus birliklerine karşı giriştikleri gerilla savaşlarında çok başarılı olmuşlardır. Dinlerine ve hürriyetlerine olan düşkünlükleri nedeniyle Şeyh Şamil'in en sadık taraftarları olmuşlardır. Sonuna kadar onun yanında savaşmışlardır. Doğu Kafkasya'nın düşmesinden sonra dahi bir çok defa Rus idaresine karşı ayaklanarak, onları uğraştırmışlardır.


Üç gruba ayrılırlar;
1- Çeçenler (Kendilerine Nokhçi derler),
2- İnguşlar (Kendilerine Galğay derler),
3- Kistler, Çeçenler ana kitleyi meydana getirirler. Argun ve Aksay havzaları ile Grozni çevresinde otururlar.
İnguşlar ikinci öneme sahiptirler ve Asa ile Sunja ırmakları arasında ve Terek Nehri'ne doğru kuzeye yayılırlar. Kistler ise hem sayıca ve hem de siyasi ve askeri yönlerden önemli değildirler. Bunlar Tuşa ve Alazan ırmaklarının kaynaklarında otururlar ve Gürcü unsurları tarafından çevrilidirler.
Çeçen-İnguşların bir özelliği de asilzadelerin fazla bir nüfuza sahip olmayışıdır.
1897 nüfus sayımına göre Çeçen-İnguşlar 473.906 kişi idiler. 1939'da da Çeçenlerin 408.000, İnguşların 92.000, Kistlerin 2.000 kişi olduğu hesaplanmıştır.

ÇEÇENLERİN TARİHİ KÖKENİ VE DİLLERİ

Çeçenler Kuzey-Doğu Kafkasya halklarındandır. Kendilerine Nokhçi, Nakhçi veya Nohçuo, Nahçuo yaygın olarak Nokhçuoy (Nohçoy) derler. Komşuları onları çok değişik adlarla tanımlarlar. Örneğin Kumuklar Miçikis, Avarlar (Tavlılar) Burtel, Kabardeyler Şaşan, Ruslar ise Çeçentsamı derler. Çeçenler, İnguşlar ve Tuşlarla birlikte Vaynakh grubunu oluştururlar. Bu grubun diğer iki üyesinden İnguşlar kendilerine Galgay, Tuşlar ise Batsoy der. Çeçen, İnguş ve Tuşların oluşturduğu dil grubunu dil bilimcileri "Nakh" diye adlarıdırır. Son zamanlara kadar Çeçenlerin hangi kökten geldikleri bilinmiyordu. Rus bilgini Krupnov, Nakh geçmişinin Gargarlara dayandığını ifade etmiş; Berkok ise, Şerametta'dan yola çıkıp Sarınatlar'dan geldiğini belirtmiştir. Arkeologlar ve dilbilimcileri Nakhların kolu oları Nakhçi Nokhço (Nahçi Nohçolar)ların, MÖ VII. beş bin yıllarında Kafkasya'da bulunduklarını, kendilerinden önce burada başka kavimlerin yaşamadığını doğrulamaktadır. Hatta Nakhların Önasya'da Kafkasya'ya gelip yerleştiklerini ortaya koymaktadır. Bu göç iki koldan olmuştur. Derbent boyundan gelenlerin Çeçenlerle şimdiki Dağıstanlıların, Doğu Karadeniz yolundan gelenlerin ise Çerkes kavimlerinin olduğu görüşü giderek taraftar toplamaktadır.

Varlığı bilinen, ama tarihi açıkça aydınlanamayan İber Kavkaz Devleti'nin asıl üyesinin, şimdiki Çeçenlerin ataları olduğu reddedilmemektedir. Onomastik, toponomik ve hidrostik adlar bunu onaylamaktadır. Tarihte anıları Gargarlar, Duvaylar, Dzurdzuklar, Alaroidler, Cacaniler (tsatsani) Ganariler, Pşavvalar, Khavurlar, Tuşlar, Mohevclar (Mohevtsler) günümüz Çeçenlerinin değişik kabilelerinin adları olarak kabul edilmektedir. Hatta, Kharsur, Pşava ve Tuşların Gürcüleşmiş Çeçen oldukları bilinmektedir.
Nakhçi veya Kiti, Kistü (Gürcülerin Çeçenlere verdikleri ad) adının ilk kez VII. yüzyılda Ermeni tarihçisi M. Kagan-katvatsi, Argvani Tarihi adlı eserinde anılmıştır; aynı tarihçi Çeçenlerin atalarının Ura adlı bir babanın soyu olan Utaoy'dan Sadoy'dan, Gergaroy'dan çıktığını belirtmiştir. Günümüzde Urartologlar, Çeçenlerin Urartularla akraba olduğunu reddetmemektedirler, hatta Önasya'da devlet kuran Urartuların yukarıda adı geçen Ura'dan neşet ettiğinde de gerçek payı vardır.Hurri- Urartu- Çeçence ilişkisini inceleyenlerce tasdik görmektedir.
Bundan şu sonuç çıkmaktadır. Çeçenler Urartulardır. Urartular, Çeçenlerin Önasya'da kalan kolu olmaktadır. Gerçekten, yapısı, gramer özellikleri, bütünlüğü ve gramatikal sınıflarıdırıcıları vs. ile Urartuca ile Çeçence birbirine benzemektedir.

Not: Tarık Cemal Kutlu'nun Kafkasya Yazıları(İlkbahar 97, Yıl: 1, Sayı: 1)'da yayınlanan bir yazısından özetlenmiştir.